OK ची कहाणी

फोटो सौजन्य: photosforyou from Pixabay

तुम्ही दिवसातून बोलताना किती वेळा 'OK' म्हणता याची कधी मोजदाद ठेवली आहे का? किती साधा सोपा शब्द आणि किती वेगवेगळ्या प्रसंगी आपण त्याचा वापर करतो आणि तेही विविध भावना व्यक्त करण्यासाठी. म्हणजे बघा ना, एखादा सिनेमा कंटाळवाणा असेल आणि जर कुणी विचारलं तर आपण निरूत्साही होऊन म्हणतो "OK", किंवा एखाद्या प्रसंगी कुणाचे लक्ष वेधून घेण्यासाठी आपण म्हणतो "OK, तर पुढची गोष्ट आता आपण अशी करू या", किंवा एखाद्याने काही सुवार्ता दिली तर आनंदाने म्हणतो "OK मस्तच". रस्त्यांवर हमखास आपल्याला ट्रक्सच्या मागे लिहीलेलं दिसतं ते "HORN OK PLEASE". अर्थात त्यात "HORN PLEASE" आणि "OK" असे दोन शब्द असावेत असा माझा समज आहे. पण "HORN" आणि "PLEASE" या दोन शब्दांमध्ये "OK" लिहीण्याचे कारण काही कळू शकलेले नाही.

तुम्हाला वाचून आश्चर्य वाटेल पण हा शब्द २०० वर्षदेखील जुना नाही! म्हणजे लोक या शब्दाचा वापर बोलताना किंवा लिहिताना करतही नव्हते! आता कदाचित मनातल्या मनात आश्चर्याने तुम्ही "OK" म्हणालाही असाल. अमेरिकन इंग्रजी भाषेत उगम होऊन हा शब्द पुढे ब्रिटीश इंग्रजीत रूळला आणि पुढे जगातील इतर अनेक भाषांत तो रूढ झाला.

"OK" च्या जन्माच्या अनेक आख्यायिका आहेत. वेगवेगळ्या भाषांतील विविध संज्ञांचा तो अपभ्रंश आहे असं काही जणं म्हणतात तर कुणी म्हणतं कि काही बेकर्स त्यांच्या नावाचे इनिशियल्स म्हणून बिस्किटांवर "OK" छापायचे तर कुणी म्हणतं जहाज बांधणी करणारे लोक काही विशिष्ट लाकडावर "outer keel" असं लिहीण्यासाठी "OK" लिहायचे. असे एक ना अनेक तर्क वितर्क "OK" शब्दाचे मूळ शोधण्यासाठी केले गेले.

ॲलन मेटकाफ नावाच्या व्यक्तीने "OK" च्या उगमावर बरेच काम केलेले आहे. त्यांनी त्यांच्या संशोधनावर आधारित एक पुस्तकही लिहिले आहे ज्याचे नाव आहे "ओके: दि इम्प्राॅबॅबल स्टोरी ऑफ अमेरिकाज् ग्रेटेस्ट वर्ड". दोन अक्षरी शब्दाच्या उगमाची माहिती देणार्‍या पुस्तकाचे शीर्षक किती मोठे! त्यांच्या म्हणण्यानुसार बाॅस्टन माॅर्निंग पोस्ट नावाच्या एका वृत्तपत्राच्या संपादकीयात २३ मार्च १८३९ रोजी 'ॲन्टी बेल रिंगींग सोसायटी' असं विचित्र नाव असलेल्या एका संस्थेबद्दल एक विनोदी लेख छापून आला होता. त्यात लेखकाने "o.k." ही अक्षरं "all correct" हे लिहीण्यासाठी संक्षेपाने वापरली होती. "All Correct" साठी "o.k." लिहीणं ही त्या काळी काही वेगळी बाब नव्हती. आज आपण जसे OMG, LOL वगैरे संक्षेप वापरतो तसेच त्या काळी काही संक्षेप अस्तित्वात होते. म्हणजे सध्याच्या संक्षेपांचे पूर्वजच म्हणा ना. उदाहरणार्थ "i.s.b.d." (it shall be done), "r.t.b.s." (remains to be seen), "s.p." (small potatoes) इत्यादी इत्यादी. आता ते आपल्याला वाचायला विचित्र वाटतात पण त्या त्या काळातील भाषा असते. आपण आपली मराठी बोलीभाषा कशी बदलत गेली हे बघतोच की. म्हणजे इतिहासाच्या पुस्तकात वाचलेली शिवकालीन भाषा आणि आताची भाषा. किती फरक आहे बघा ना. तुलना करायची झाली तर कालखंड साधारण तोच आहे.

खरं तर त्या काळी संक्षेप वापरण्याची एक वेगळीच गंमत होती. म्हणजे "no go" साठी k.g. (know go) आणि "all right" साठी o.w. (oll write) असे काही तरी विचित्र संक्षेप होते. त्यामुळे oll korrect साठी o.k. लिहिणं हे एकदम ओकेच होतं. आश्चर्य याच गोष्टीचं वाटतं कि बाकी सारे संक्षेप लोप पावले पण OK तेवढा तरला. ॲलन मेटकाफच्या म्हणण्याला भक्कम पाया होता तो प्रा. ॲलन वॉकर रीड यांच्या सखोल अभ्यासाचा. कोलंबिया विद्यापीठातील या प्राध्यापक महाशयांनी अनेक वर्षं 'OK' संबंधित ऐतिहासिक पुरावे गोळा करण्यात घालवली आणि स्वतःचा शोध एका लेखमालिकेत प्रसिद्धही केला.

OK चं नशीबही जोरावर होतं. १८४० मधे निवडणूकीत एक उमेदवार होता ज्याचं नाव होतं मार्टिन वॅन बुरेन आणि त्याचं टोपणनाव होतं ओल्ड किंडरहूक (Old Kinderhook). काही ट्यूब पेटली का? या टोपणनावाची आद्याक्षरे काय आहेत बघा. त्याच्या समर्थकांनी एक क्लब स्थापन केला होता ज्याचं नाव होतं O.K. Club. मग काय? आपला "oll korrect" वाला OK या टोपण नावात केव्हा मिसळून गेला हे कोणालाच कळले नाही. विरोधी उमेदवार होता हॅरिसन. जेव्हा बुरेन गट आणि हॅरिसन गट यांमध्ये राजकीय वादविवाद व्हायचे तेव्हा OK ची सरमिसळ घोषणाबाजी आणि एकमेकांवर चिखलफेक करताना व्हायची. त्याचे वेगवेगळे अर्थ निघू लागले out of kash, out of karacter, all kwarrelling आणि बरंच काही.

साधारण १८७० च्या दशकात टेलिग्राफ चालक जे होते त्यांच्यासाठी संदेश मिळाल्याची पोचपावती देण्याचा "OK" हा खूपच प्रचलित शब्द झाला होता. तिथूनच अमेरिकेतील महान शब्द बनण्याचा त्याचा प्रवास सुरू झाला.

पण OK या शब्दाचं यश त्याचं उगमस्थान विसरण्यातच आहे. तो कुठून आला याच्या विस्मरणाने आपण सर्वांनीच त्याला आपलेसे केले आहे. आता हा शब्द संस्कृती, भाषा, देश या सर्वांच्या पलीकडे गेला आहे. वैयक्तिक संवाद असो किंवा व्यावसायिक संवाद OK चे स्थान आता जणू अढळ आहे. दोनच अक्षरी शब्द पण किती उपयोगी आहे. मला तर तो "मूर्ती लहान पण किर्ती महान" या श्रेणीतला वाटतो. काही शब्दच असे असतात कि जे बरंच काही बोलून जातात आणि ते बोलणं वक्त्यालाही कळतं आणि श्रोत्यालाही. एका पांगळ्या विनोदातून जन्मलेला हा शब्द आज अख्ख्या जगाने स्वीकारला आहे. ही माहिती तुमच्यापर्यंत पोहोचवताना मला तर एकदम OK वाटतं आहे. तुम्ही कसे आहात?


संदर्भ: अरिका ओकरेंट आणि मेंटल फ्लॉस यांचा एक लेख

गुळ तूप पोळी आणि मी

गुळ तूप पोळी आणि माझं नातं अगदी लहानपणापासूनचं. जणू ती माझी बालमैत्रीणच. शाळेतल्या डब्यात आईने द्यायला सुरूवात केली आणि तिने माझ्या आयुष्यात अढळस्थानच प्राप्त केलं. आजही इतक्या वर्षांनी जेव्हा मी गुळ तूप पोळी खातो तेव्हा एक असीम आनंद मिळतो. मला खात्री आहे की आपल्यापैकी कित्येक जणांना ती अशीच मनापासून आवडत असेल.

बघायला गेलं तर किती साधा पदार्थ. अगदी कमीत कमी जिन्नस वापरून तयार करता येईल असा. म्हणजे पदार्थाच्या नावातच त्याचे जिन्नस, गुळ, तूप आणि पोळी. त्यातदेखील शिळी पोळी असेल तर ती अजूनच चवीष्ट लागते. या तीनच गोष्टी वापरून एक कंटाळा न येणारा, पोट भरू शकणारा, समाधान देणारा आणि हो आजकाल ज्याचं फार महत्त्व आहे असा पौष्टिक पदार्थ म्हणजे गुळ तूप पोळी. ज्याने किंवा जिने या पदार्थाचा शोध लावला असेल त्याचा/तिचा मी सदैव ॠणी आहे.

मी हे मान्य करतो कि मी मधुरदंती आहे. गोड खाणारा, गोड्या, गोडोबा ही मराठीतील विशेषणं न वापरता "I have a sweet tooth" याचं गोड भाषांतर करून मराठी भाषा किती गोड आहे हे सांगण्याचा हा एक प्रयत्न. असो. तर थोडक्यात काय तर मला गोड पदार्थ आवडतात. गुळ तूप पोळी आणि पारले जी ची बिस्कीटं हे माझे बालपणापासूनचे सवंगडी. त्यापैकी आधी कोणाशी मैत्री झाली हे सांगणं कठीण आहे. पण गुळ तूप पोळी अजूनही माझ्या टचमधे आहे. खरं तर पारले जी बिस्किटांवरही माझं प्रेम आहेच पण बायकोला माझी आणि त्यांची मैत्री फारशी आवडत नाही. ती हेल्थ कॉंशस वगैरे असल्यामुळे आणि मीही आहाराकडे लक्ष द्यावं असा तिचा आग्रह असल्यामुळे मी त्यांच्याशी जरा कमीच संबंध ठेवून असतो. तो माझा सवंगडी परदेशी गेला आहे असं मी समजतो. आता मी तथाकथित पौष्टिक आणि अगोड (शुगर फ्री) बिस्किटांमध्ये आमची मैत्री शोधतो. पण ते कसं आहे ना काहीजणांची मैत्री मूल्यवर्धक नसते पण तरीही हवीहवीशी वाटते तसच काहीसं माझं आणि पारले जी बिस्किटांचं झालं आहे.

तर मी गुळ तूप पोळीबद्दल सांगत होतो. ती करता आणि खातादेखील किती वेगवेगळ्या पद्धतीने येते. पोळीवर तूप पसरवून त्यावर गुळ कुसकरून मग पोळीची गुंडाळी करायची आणि एकेक घास चवीने खायचा, ताटात गुळ आणि तूप कालवायचं आणि पोळीच्या एकेका तुकड्यासोबत थोडं थोडं लावून खायचं. किंवा गुळपोळी आणि तूप. पण माझा आवडता प्रकार म्हणजे पोळी आणि गुळ बारीक कुसकरून त्यावर तूप घालून एकत्र कालवून खायची. छान मऊ लुसलुशीत असा तो पदार्थ स्वर्गीय सुख देतो. यात गुळाचं प्रमाण आणि कुसकरलेल्या पोळीचे तुकडे योग्य आकाराचे असतील तर त्या पोळीची मजाच न्यारी. याच मिश्रणाचा लाडूदेखील कधी कधी डब्यात असायचा. कदाचित सकाळच्या गडबडीत उपलब्ध असलेला वेळ पदार्थाचे स्वरूप ठरवत असावा. वेळ असेल तर लाडू नाही तर नुसतीच कालवलेली पोळी. किंवा मूड चांगला असेल तर लाडू नाही तर घरात भांडण झालं असेल तर कुसकरलेली पोळी. पण रागावून कुसकरलेली पोळी अधिक बारीक आणि गुळ आणि तुपात एकरूप होऊन गेलेली असायची हे आईला कुठे ठाऊक असायचं.

बर्‍याचदा हे मिश्रण भांड्यात परतून पण करतात. या करण्यामधे मात्र करणार्‍याचे कसब लागते. पदार्थाचा मऊसूतपणा कमी होण्याची शक्यता असते आणि ती गरमच चांगली लागते. ती कधी कडक आणि चावायला अवघड होवू शकते तर कधी जळूही शकते. या पोळीची मोठी बहीण म्हणजे भाकरी. बरेच जण भाकरीबरोबर सुद्धा गुळ आणि तूप खातात. माझ्या माहितीप्रमाणे गुजरात आणि राजस्थानमध्ये भाकरीबरोबर गुळ तूप खायची रीत आहे. पण मला आवडते ती गुळ तूप पोळीच. पसंद अपनी अपनी. काही दिवसांपूर्वी TV वर एका कार्यक्रमात पूर्वीच्या काळी जिथे फारसं काही पिकत नाही अशा राजस्थानच्या वाळवंटात लोक डेझर्ट म्हणून काय खायचे तर कणकेची पुरी लाटून त्यात गुळाचा तुकडा ठेवायचा, त्याचा गोळा तयार करून तो वाफवायचा आणि तुपाबरोबर खायचा. आहे कि नाही गुळ तूप पोळीचा अजून एक प्रकार. तिचे पूर्वज म्हणू या हवं तर. डेजर्ट मधील डेझर्ट!

हा प्रकार इतका सोपा कि अगदी स्वयंपाक येत नसणार्‍या माणसाला देखील अगदी हातखंडा असल्यासारखा पदार्थ जमू शकतो. हे मी खात्रीने सांगू शकतो कारण लहानपणी जेव्हा आईला डबा तयार करणं शक्य नसायचं तेव्हा बाबा डब्यात गुळ तूप पोळी द्यायचे. नंतर नंतर तर त्यांनी त्यात प्रावीण्यही मिळवलं होतं आणि विविधताही आणली होती. वेगळा स्वाद यावा म्हणून कधी ते बडीशेप घालायचे तर कधी वेलदोडयाची पूड तर कधी अधिक पौष्टिक करण्यासाठी दाण्याचं कूट घालायचे. माझं काम खायचंच असल्याने मी ते सगळे प्रकार चाटून पुसून फस्त करायचो. यात बाबांचं पाककौशल्य अधोरेखित करायचे नसून पदार्थ करायला किती सोपा आहे हे सांगायचे आहे याची सुज्ञ खवय्यान्नी दखल घ्यावी. 

तर अशा या गुळ तूप पोळीचा मी जसजसा अधिक विचार करतो तसतसं मला तिच्यात जीवनाचे तत्वज्ञान दिसायला लागते. म्हणजे बघा ना, गुळासारखा गोडवा, तुपासरखी शुद्धता आणि पोळीसारखी लवचिकता जर आयुष्यात असेल तर आयुष्य सुखी होणार नाही का? गणपतीच्या नैवेद्यासाठी जे कणकेचे मोदक करतो त्यातही आपल्याला गुळ तूप पोळी सापडतेच कि! पदार्थाची चव तर आहेच पण करणार्‍याची माया खाणार्‍याच्या समाधानात ज्या काही थोड्या पदार्थांमधून दिसून येते त्यापैकीच हा एक असं मला वाटतं. माझ्या मते हा एक अजरामर पदार्थ आहे. जोपर्यंत गुळ आहे, तूप आहे आणि पोळी आहे तोपर्यंत या पदार्थाला मरण नाही. शेवटी एवढंच म्हणेन कि "गूळ तूप पोळी खाओ खुद जान जाओ".